نوشته‌ها

میدان زیبا و تاریخی امیر چخماق یزد

مجموعه امیر چخماق یکی از جاذبه های توریستی شهر یزد

شهر یزد به عنوان یکی از زیباترین شهرهای خشتی دنیا شناخته شده است. این شهر به دلیل معماری تاریخی منحصر به فرد و بافت سنتی اش در سال ۱۳۹۶هجری شمسی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید،لازم به ذکر است که این شهر اولین شهر ایران است که در فهرست یونسکو جای گرفته است.مجموعه ای به پهنای تاریخ یک شهر را می توان در امیر چخماق یزد مشاهده کرد، مجموعه ای که در دل خود بافت های سنتی و دست نخورده را حفظ کرده و به نسل امروز انتقال داده است. این مجموعه نماد شهر یزد محسوب می شود و از مراکز مورد توجه گردشگران به شمار می رود.

امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری بود که پس از رسیدن به مقام حاکمیت یزد، با همکاری همسر خود، ستی فاطمه خاتون، مجموعه‌ای متشکل از تکیه، میدان، حمام عمومی، کاروانسراها، خانقاه، قنات‌خانه، مسجد، بازار حاجی قنبر یزد، دو آب انبار  و چاه آب سرد را برای آبادانی یزد ساخت که امروزه این مجموعه تقریبا در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده است.سعی داریم که به توضیحاتی مختصر در مورد قسمت های این مجموعه بپردازیم.

میدان امیر چخماق

یکی از مهم ترین میادین یزد به شمار می رود که مجموعه ای از بناهای مختلف از جمله بازار، تکیه، مسجد، دو آب انبار و یک بقعه را در خود جای داده است.

قدمت این میدان به قرن نهم هجری قمری و زمان حکومت تیموریان باز می گردد. این میدان به گویش مردم یزد میرچخماق خوانده می شود و محلی برای گردهمایی مردم یزد می باشد، البته در زمان حکومت پهلوی این میدان به آرامگاه تبدیل شده بود که بعدها جلوی آن گرفته شد و در همان دوره طی خیابان کشی ها، جداره های میدان تخریب و تغییراتی به وجود آمد و در نتیجه میدان کوچک شد ولی با این وجود همچنان پا برجاست.

میدان زیبا و تاریخی امیر چخماق یزد

میدان زیبا و تاریخی امیر چخماق یزد

نخل امیر چخماق

نخل بزرگ داخل میدان معروف به نخل حیدری ها را می توان نماد شهر یزد دانست .نخل امیرچخماق با تنه های چوب ساخته شده و دارای قدمت ۴۵۰ سال بوده و به عنوان یکی از قدیمی ترین نخل های ایران به شمار می رود.این نخل یک تابوت چوبی عظیم است که در مراسم نخل گردانی به وسیله مردم حمل می شود. مراسم نخل برداری در میدان امیرچخماق برگزار می شود که در آن نخل حیدری را که به جا مانده از دوره صفویه می باشد روی دست برده و دور میدان به حرکت در می آورند.نخل برداری یکی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در ایران است که در ماه محرم در شهر یزد برگزار می شود.

مسجد امیر چخماق

مهم‌ترینِ و قدیمی ترین بناهای این مجموعه، مسجدی با نام مسجد جامع نو است که در محلی به نام ده یا کوی دهوک سفلی واقع شده بود که بعدها بنای مسجد را نیز، مسجد امیرچخماق خواندند. از مواردی که در مورد این مسجد جلب توجه می کند و دارای اهمیت است این است که این مسجد از لحاظ زیبایی و وسعت در جایگاه دوم یعنی بعد از مسجد جامع شهر یزد قرار دارد، همچنین این مسجد دارای دو شبستان تابستانی و زمستانی است که با توجه به شرایط آب و هوایی مورد استفاده قرار می گرفت.

این مسجد از چند جهت دارای در ورودی می باشد و همین امر ورود و خروج را تسهیل کرده است.

سر در ایوان این مسجد با کاشی کاری و معرق مزین شده که در قسمت هایی از آن کتیبه هایی به چشم می خورد. همچنین برای محراب مسجد از کاشی معرق استفاده شده و در قسمت میانی محراب نیز سنگ مرمر زیبایی جای گرفته است.

مسجد امیر چخماق با گنبد کاشی کاری شده به رنگ سبزش، می درخشد و در کنار تکیه ای با مناره های بلند به عنوان اصیل ترین قسمت شهر ،میزبان بسیاری از مراسم مذهبی شهر بوده و هستند.

مسجد امیر چخماق

مسجد امیر چخماق

تکیه امیر چخماق

تکیه امیر چخماق مکانی برای تماشای مراسم تعزیه بوده است که در هنگام عزاداری و انجام مراسم نخل برداری، حاکم یزد در قسمت شاه نشین و بانوان در دیگر قسمت ها به تماشای مراسم می نشستند.مناره های این تکیه در بالای قسمت میانی قرار دارد که در گذشته مؤذن به بالای مناره رفته و بانگ اذان سر می داد. این مناره ها با قدمت ۸۰ ساله خود همچنان باپرجا هستند و معماری بی نظیر شهر تاریخی یزد را برای هر بیننده ای به معرض نمایش می گذارند. تکیه امیر چخماق در سال ۱۳۳۰ ه.ش و مسجد امیر چخماق در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند.

بازار حاجی قنبر

بازار حاجی قنبر، قدیمی ترین بخش بازار یزد است که از قرن نهم هجری به یادگار مانده و در روزگاران گذشته شریان اصلی اقتصادی شهر به شمار می رفت .علت نامگذاری آن این است که نظام الدین حاجی قنبر جهانشاهی که حاکم یزد بود دستور ساخت آن را صادر کرده بود، البته او در زمان حکومت خود آثار زیادی را در شهر یزد بنا کرد. در قرن سیزدهم هجری بر سر در این بازار تکیه ای زیبا ساخته شد.

این بازار در دوره پهلوی به علت احداث خیابان، به دو قسمت تقسیم شد، همچنین به علت خیابان کشی ها برخی از قسمت های بازار همچون بازار پنجعلی، بازار محمد علی خان و بازار ارسی دوزها از بین رفت.امروزه قسمت شمالی بازار از رونق اقتصادی خوبی برخوردار است و انواع مغازه در آن مشغول به فعالیت هستند.

بازار تاریخی حاجی قنبر مجموعه امیر چخماق یزد

بازار تاریخی حاجی قنبر مجموعه امیر چخماق یزد

بقعه ستی فاطمه

ستی فاطمه خاتون نام همسر امیر چخماق است که برای ساخت مجموعه زیبای امیر چخماق و آبادانی یزد نقش مؤثری داشتند و تلاش های بسیار زیادی انجام داده بودند. این بانو در قرن نهم از دنیا رفت و  آرامگاه او در شمال میدان امیر چخماق قرار دارد.

آب انبارهای میدان امیر چخماق

آب انبار امیر چخماق مربوط به دوره صفوی است که در خیابان امام خمینی، میدان امیر چخماق، جنب بازارچه حاجی قنبر واقع شده است. این اثر در سال ۱۳۸۵هجری شمسی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در مجموعه امیر چخماق سه آب انبار موجود بوده که مورد استفاده قرار گرفته اند ولی با احداث خیابان یکی از آب انبارها به نام آب انبار میدان از بین رفت و دو آب انبار باقی مانده است.تا زمانی که شبکه آب لوله کشی شهری وارد نشده بود، مردم از این دو آب انبار همچنان استفاده می کردند.

آب انبار میدان در ضلع غربی میدان ساخته شده بود و آب انبار پنج بادگیر یا ستی فاطمه  به دستور همسر امیر چخماق و برای استفاده مردم احداث شده بود، آب انبار تکیه یا حاجی قنبر نیز با موافقت امیر چخماق و با هزینه نظام الدین حاجی قنبر جهانشاهی در کنار بازارچه احداث شده بود.

آب انبار پنج بادگیر مجموعه امیر چخماق یزد

آب انبار پنج بادگیر مجموعه امیر چخماق یزد

در کنار بادگیرهای بلند و استوار که اصالت و بکر بودن هر چه بیشتر بافت شهر را به تصویر می کشد، این مجموعه بی نظیر نیز، بازگو کننده بی چون و چرای ذکاوت و مهارت معماران در ساخت و ساز بافت شهری با توجه به شرایط آب و هوایی است.