نوشته‌ها

شب یلدا | شب چله طولانی ترین شب سال

شب یلدا یا شب چله

شب یلدا یا شب چله (چهله) از آداب و رسوم سنتی و قدیمی با قدمتی چند هزار ساله در ایران است که هر سال در آستانه رسیدن فصل زمستان و در آخرین شب پاییز (سی ام آذر ماه هر سال) برگزار می گردد. در حقیقت روزهای آخر پاییز که بیشتر مردم دنیا درگیر و دار آماده شدن برای سال نوی میلادی و کریسمس هستند ایرانیان در حال تدارک دیدن برای برگزاری جشن شب یلدا هستند.

در این مطلب هر آنچه که باید درباره شب یلدا بدانید از تاریخچه شب یلدا تا نحوه برگزاری این رسم برای شما گنجانده شده است.

یلدا ، شب زایش خورشید

یلدا کلمه ای به زبان سریانی آرامی یا سریانی کلاسیک (زبانی با قدمتی بیش از سه هزار سال که در کشورهایی همچون ایران، عراق،  ترکیه، هند و رژیم صهیونیستی یعنی اسرائیل متداول بوده است) و به معنی تولد و زایش می باشد که به دلیل طولانی تر شدن روزها از  اولین روز زمستان (یکم دی ماه) به این شب که طولانی ترین شب سال به شمار می رود اطلاق می گردد.

شب یلدا | شب چله طولانی ترین شب سال

شب یلدا | شب چله طولانی ترین شب سال

در واقع در زمان های بسیار دور که شغل و بیشه اکثر افراد کشاورزی و دامداری بوده و تغییرات فصلی و آب و هوایی برای آن ها مهم بوده آخرین شب پاییز را که به صورت تجربی می دانستند بلندترین شب سال است و پس از آن روزها طولانی تر و مقدار زمانی که خورشید بر فراز آسمان ها است بیشتر می شود جشن می گرفتند.

یکی دیگر از دلایل ذکر شده برای برگزاری این آئین توسط ایرانیان که از زمان داریوش یکم در تقویم و روز شمار ایرانی ها قرار گرفته است اهمیت روشنایی و نور در ادیانی همچون زرتشت (مزدیسنا) و نکوهیده شدن تاریکی که به نمادی از شیطان و اهریمن و بدی معروف بوده، می باشد. در حقیقت آخرین شب پاییز یا طولانی ترین شب سال که پس از آن تاریکی در طول شبانه روز کمتر و روشنایی که همان خیر و نیکی و خوبی است بیشتر می شود و نشان دهنده غلبه نور بر تاریکی (اهریمن) می باشد توسط ایرانیان پاس داشته می شود.

شب یلدا و آئین های زیبای آن

جشن شب یلدا یا شب چله دارای آئین و آداب و رسوم زیبا و قشنگی نظیر شاهنامه خوانی، گرفتن فال حافظ، دورهمی در خانه بزرگ فامیل، آتش روشن کردن، سرو شام و تنقلات و میوه های مخصوصی مانند هندوانه، انار، خرمالو است که بین اقوام مختلف ایرانی مشترک می باشد. اصولا و به طور سنتی در این شب که به شب چله نیز معروف است افراد دور کرسی می نشینند و بر روی کرسی تنقلات و میوه های مخصوص این شب با تزئین و چیدمانی دیدنی را از آجیل گرفته تا پشمک و تخمه و میوه های قرمز رنگ پاییزی همچون خرمالو و انار قرار داده می شود و بزرگان و ریش سفیدان جمع شروع به خواندن شعرهایی زیبا از ادبیات کهن پارسی چون اشعار حافظ، فرودسی و سعدی و نقل قصه های زیبا گاه واقعی و گاه تخیلی با استوره ها و قهرمانانی چون دیو و پری با توجه به فرهنگ آن خطه از کشور ایران می کنند. همچنین یکی دیگر از آداب زیبای این شب که طرفداران زیادی دارد نیت کردن و تفال زدن (فال گرفتن) به کتاب حافظ است که با خنده و شادی همراه است. در این شب اعضای یک خانواده تا پاسی از شب بیدار بوده و از بودن و مصاحبت با همدیگر لذت می برند.

همانطور که می دانید ایران کشوری با فرهنگ ها و اقوام مختلف است که هر یک از آن ها علاوه بر آداب و آئین های مشترک این شب رسوم زیبای مخصوص به خود را دارند که در نوع خود خاص و دیدنی می باشند. در این بخش به معرفی آن ها می پردازیم.

  • کفبیخ | کف زنی آئینی زیبا در خراسان جنوبی

از مراسم زیبا و دیدنی این شب در استان خراسان جنوبی کف زنی می باشد. در حقیقت کفبیخ یا همان کف زنی فرآیند درست کردن شیرینی سنتی «کف» با استفاده از ریشه گیاه چوبک که به گویش محلی آن منطقه به آن «بیخ» گفته می شود، می باشد. در این مراسم بیخ کوبیده شده را در ظرفی قرار داده و چندین بار می جوشانند تا تلخی آن گرفته شود؛

مراسم کف زنی شب یلدا در خراسان جنوبی - بیرجند

مراسم کف زنی شب یلدا در خراسان جنوبی – بیرجند

پس از مطمئن شدن از تلخ نبودن آب و سرد و خنک شدن آن را به ظرف دیگری که بهتر است از جنس سفال باشد منتقل می کنند و به وسیله ترکه ای از چوب های درخت انار یا گز شروع به هم زدن می کنند تا جایی که آب بیخ شروع به کف کردن کند در این زمان برای شیرین شدن این کف به دلخواه انواع شیرین کننده همچون شیره انگور، پودر شکر یا شیره ی شکر را اضافه کرده و تا سفت و آماده شدن این شیرینی برای سرو به هم زدن آن ادامه می دهند پس از آن کف آماده شده را در ظرف ریخته و به وسیله مغز آجیل و تخم بادیان یا رازیانه تزئین می کنند و بدون قاشق و به وسیله سر انگشت میل می کنند. البته در این بین شیطنت جوان های فامیل را نمی توان نادیده گرفت که با کل کل و شوخی سر و روی هم دیگر را کف مالی کرده و باعث خنده و شادی در جمع می شوند.

  • فال با پوست هندوانه گیلانی ها

مردم دوست داشتنی و مهربان استان گیلان در شب یلدا علاوه بر فال حافظ شروع به گرفتن فال با پوست هندوانه می کنند. برای این کار که در گویش محلی به آن «هندوانه پوس» گفته می شود پوست هندوانه را به چهار قسمت تقسیم می کنند و برای فال گرفتن پس از نیت به پشت سر خود می اندازند اگر که دو قسمت به پشت و دو قسمت به رو بیفتند یعنی نتیجه فال بینابین است (نه بد است و نه خوب)، اگر که چهار قسمت به رو بیفتند (بخش سبز رنگ بالا باشد) نتیجه بسیار خوب، اگر که چهار قسمت به پشت بیفتند نتیجه بسیار بد است.

شب چله خانواده های ایرانی زیر کرسی

شب چله خانواده های ایرانی زیر کرسی

  • آئین فال سوزن همدانی ها

از آئین های شب چله که به ثبت ملی رسیده است فال سوزن همدان می باشد. این مراسم پس از خوردن و جمع کردن خوراکی های روی کرسی یا سفره شب یلدا که پر از تنقلات خوشمزه و میوه های خشک و تازه است شروع می شود. برای این کار پارچه ای شسته نشده را آورده و پیرزنی که اشعاری را از حفظ می باشد در مجلس به طور مداوم شروع به شعر خوانی می کند و دختر بچه ای پس از اتمام هر شعر با سوزن به پارچه می زند بدون آن که اطرافیان بتواند محل سوزن زدن را ببیند. محل زدن سوزن به سمت هر یک از اشخاص باشد آن شعر را فال خود می داند.

  • رسم زیبای کاسه بهره در استان کهگیلویه و بویر احمد

مردم مهمان نواز و خونگرم کهگیلویه و بویر احمد در این شب آئین و آداب و رسوم زیبایی دارند. آن ها در این شب علاوه بر دید و بازدید و رفتن به خانه بزرگان و تهیه تنقلات، میوه و خوردنی های خوشمزه چون آش دوغ سنتی دووا، شیر برنج، شله ماش در این شب غذاهایی را برای همسایه های نیازمند خود تدارک دیده و برای آن ها می برند.

رسم کاسه بهره در استان کهگیلویه و بویر احمد در شب چله

رسم کاسه بهره در استان کهگیلویه و بویر احمد در شب چله

  • رسم زیبای شب چله برای تازه عروس در بیشتر استان ها

یکی از رسوم زیبای شب چله که در اکثر استان ها و شهرهای کشور برگزار می گردد تدارک دیدن هدیه های زیبا و خاص برای تازه عروس ها می باشد. در این شب خانواده ی داماد با در دست داشتن هدایا و تنقلاتی همچون آجیل، نقل و نبات، تکه ای طلا، پارچه ای زیبا، کفش و کیف که به زیبایی تزئین شده اند به خانه عروس رفته و شب یلدا را در کنار خانواده عروس می گذرانند.

شب یلدا | شب چله ای تازه عروس ها

شب یلدا | شب چله ای تازه عروس ها

این رسم در هر یک از شهرها و روستاهای کشور به شکل مختلفی برگزار می شود که در نوع خود خاص و دیدنی می باشد.

نکاتی خواندنی درباره شب یلدا

  • هر یک از میوه های شب یلدا نظیر انار و هندوانه نماد خاصی از باورهای ایرانیان است. در واقع ایرانیان بر این باورند که خوردن هندوانه در آخرین شب پاییز اشخاص را از بیماری و سرما خوردگی در کل زمستان در امان نگاه میدارد یا انار به دلیل داشتن دانه های فراوان نماد تولد است.
  • شب یلدا نه تنها در بین ایرانیان مرسوم است بلکه در کشورهایی همچون تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و حتی در بخش هایی از ارمنستان نیز برگزار می شود.
  • در استان اصفهان مراسم شب یلدا در دو شب و برای چله اول که همان سی ام آذر تا دهم بهمن می باشد و چله دوم که از دهم بهمن آغاز می شود، برگزار می گردد.
  • از دیگر میوه هایی که در این شب سرو می شوند می توان به خرمالو، پرتقال، گلابی، نارنگی و خوردنی هایی همچون لبو و کدو تنبل اشاره کرد.

 منبع: سایت توریست های ایرانی