کاخ نیاوران | کاخ فتحعلی شاه در دوران قاجار
مجتمع کاخ نیاوران
ایران کشوری زیبا با تنوع در اقلیم و آداب و رسوم و همچنین داشتن جاذبه های گردشگری طبیعی، فرهنگی و تاریخی، مقصدی مناسب برای گردشگری به شمار می رود. این کشور با تمدنی غنی و کهن شاهد حکومت پادشاهان زیادی در طی اعصار مختلف بوده است. این پادشاهان و حاکمان در شهرهای مختلف کشور برای خود کاخ ها و باغ هایی زیبا با بهترین مواد و مصالح بنا کرده اند. در این مطلب قصد داریم شما را با کاخ نیاوران آشنا کنیم.
امروزه قصرها و ساختمان های به جای مانده از حکومت های پیشین به عنوان جاذبه های فرهنگی و تاریخی، در معرض بازدید عموم قرارگرفته اند.
در شهر تهران که پایتخت ایران در طی چند قرن گذشته بوده است نیز چندین کاخ و قصر بزرگ وجود دارد. یکی از این کاخ ها که به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری شهر تهران و کشور ایران شهرت دارد، مجموعه کاخ نیاوران می باشد.
کاخ نیاوران یکی از شاهکارهای معماری ایرانی، اسلامی است که در محله شمیرانات تهران در زمینی به مساحت بالغ بر ۹ کیلومتر مربع بنا شده است.
تاریخچه ای ساخت کاخ نیاوران
مجتمع کاخ نیاوران که در شمال تهران واقع شده است، در اصل باغی متعلق به دوره حکومت فتحعلی شاه قاجار بوده است که مکانی برای استراحت، تفریح و گشت و گذار به شمار می رفت.
پس از آن و در زمان به سلطنت رسیدن هر یک از پادشاهان قاجار از قبیل: محمد شاه، ناصر الدین شاه و احمد شاه قاجار، ساختمان هایی در این باغ بنا شده اند که معروف ترین آن ها کاخ صاحبقرانیه ناصر الدین شاه و کوشک احمد شاهی بوده است.
این کاخ با به روی کار آمدن حکومت پهلوی، در زمان پهلوی پدر «رضا شاه»، دست نخورده باقی ماند. اما با به حکومت رسیدن پهلوی پسر «محمد رضا شاه» که آخرین پادشاه حاکم بر کشور ایران قبل از انقلاب اسلامی بوده است، تغییراتی در این باغ صورت گرفت.
محمدرضا شاه برخی از ساختمان ها از قبیل کاخ صاحبقرانیه را به سبک معماری مدرن ترمیم و بازسازی کرد. این قصر زیبا تا آخرین روزی که محمدرضا پهلوی، بر روی مسند حکومت بود، محل سکونت او و خانواده اش بود.
کاخ نیاوران چند سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی از جاذبه های فرهنگی و تاریخی شهر تهران به مردم معرفی شد و از آن زمان تا به امروز این مجتمع که از بخش هایی نظیر: پنج موزه (کاخ موزه نیاوران، کوشک احمد شاهی، کتابخانه خصوصی، موزه جهان نما و کاخ صاحبقرانیه)، باغ نیاوران، تالار آبی و سینما خصوصی تشکیل شده است میزبان هزاران هزار گردشگر ایرانی و خارجی بوده است.
معماری مجتمع کاخ نیاوران
طراحی چهار ضلعی و مربعی شکل کاخ، تلفیق هنر معماری باستانی ایرانی و معماری مدرن در طراحی بخش های داخلی و استفاده از هنر ایرانی (قبل از اسلام) و اسلامی در بخش تزئین و دکوراسیون که توسط استادان و هنرمندان به نام و معروفی نظیر: استاد علی اصغر (آینه کاری ها)، استاد عبداللهی (گچ کاری)، استاد کاظم پور و ایلیا (کاشی کاری های بخش بیرونی) و … انجام شده اند، جذابیت و زیبایی خاصی به این کاخ بخشیده است.
کاخ نیاوران با کف پوشیده شده از سنگ گرانیت سیاه دارای سه طبقه می باشد که هر یک از این طبقات از بخش هایی مختلفی تشکیل شده است.
-
طبقه اول یا همکف
از تالار بزرگ با تعداد زیادی اتاق مانند: اتاق انتظار، اتاق مهمان، اتاق و یا سالن سینمای خصوصی، سالن غذاخوری، تالار آبی و … تشکیل شده است.
-
طبقه دوم یا میانی
طبقه دوم این کاخ، دفتر کار محمد رضا شاه، اتاق کنفرانس، اتاق منشی ملکه فرح دیبا و همچنین اتاق لیلا و خدمتکارش در این بخش از ساختمان قرار گرفته اند. همچنین اتاقی در راه پله ها وجود دارد که تمام لباس های رسمی و نظامی و همچنین مدال های محمد رضا شاه در آنجا نگه داری می شوند.
-
طبقه سوم
این قسمت از ساختمان برای استراحت خانواده سلطنتی و اتاق خواب های آنها خصوصی شده است
این کاخ بزرگ و مجلل به وسیله نقاشی های ارزشمند، قالی ها و هدایای کم نظیر که از طرف سران کشورهای مختلف به شاه ایران اهدا می شدند، تزئین شده است. همچنین طراحی دکوراسیون داخلی و مبلمان این بنا توسط طراحان مشهور فرانسوی صورت گرفته است.
یکی از نکات برجسته معماری این بنا، سقف این کاخ می باشد که از جنس آلومینیوم می باشد و قابلیت باز شدن را دارد.
معرفی بخش های مختلف مجتمع کاخ نیاوران
-
کاخ صاحبقرانیه
قدیمی ترین بخش این مجتمع می باشد که تاریخ ساخت آن به زمان ناصر الدین شاه قاجار بر می گردد. او این کاخ را در دو طبقه بنا کرد که شامل: حمام، بخش شاه نشین، بخش کرسی خانه و چهل یا پنجاه سوئیت (هر کدام از آن ها دارای چهار اتاق و تراس می باشند) به عنوان حرمسرا می باشد.
فرزند ناصرالدین شاه یعنی مظفر الدین شاه قاجار زمانی که به قدرت رسید بخشی از حرمسرا را خراب کرد و تغییراتی در آن ایجاد کرد. همچنین در زمان حکومت رضا شاه پهلوی تغییراتی جزئی در این کاخ انجام شد، اما تغییرات اساسی این کاخ در زمان محمدرضا شاه اتفاق افتاد.
کاخ صاحبقرانیه در سال ۱۳۷۷ هجری شمسی به عنوان موزه در معرض دید عموم قرار گرفت.
-
کوشک احمد شاهی
این ساختمان در زمینی به مساحت ۸۰۰ متر مربع در بخش شمالی کاخ صاحبقرانیه و در روزهای آخر حکومت قاجار توسط احمد شاه بنا شد.
بخش خارجی و نمای این کوشک آجری می باشد که با طرح ها و رنگ های مختلف تزئین شده است همچنین در ورودی آن در بخش جنوبی ساختمان قرار گرفته است.
کوشک احمد شاهی نیز در زمان حکومت پهلوی ترمیم و بازسازی شد و به عنوان محل اقامت و دفتر کار رضا شاه مورد استفاده قرار گرفت.
در بخش مرکزی طبقه همکف این بنا حوضی قرار دارد که توسط شش اتاق و دو راهرو احاطه شده است. این قسمت از ساختمان با نقره، برنز، عاج، چوب و سوغاتی هایی که از کشورهای مختلف مانند هند آورده شده اند. مدال ها و … تزئین شده است. همچنین در این ساختمان سنگ های معدنی تزئینی، سنگی از ماه، فسیل های حیوانی و گیاهی و … نیز نگه داری می شوند.
طبقه دوم کوشک از یک سالن اصلی و ایوانی در چهار طرف ساخته شده است. همچنین در اطراف سالن اصلی کف پوش چوبی به کار رفته که باعث شده آن بخش به عنوان اتاق موسیقی شناخته شود. علاوه بر این طرح هایی از شیر و خورشید را می توان در دیوار بخش شمالی ایوان مشاهده کرد.
این بنا نیز در سال ۱۳۷۹ و پس از بازسازی در معرض دید عموم قرار گرفت.
-
موزه جهان نما
این موزه در ساختمانی در قسمت غربی کاخ صاحبقرانیه و در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی تاسیس شد. در این موزه تمام اشیا و وسایلی که ملکه سابق ایران، فرح دیبا آن ها را خریده و یا به عنوان سوعاتی و هدیه دریافت کرده است، قرار گرفته اند.
این ساختمان از چهار سالن بزرگ در طبقه هم کف تشکیل شده است و سقف آن نیز با طرح های نفیس نظیر گل و بلبل شیراز بر روی چوب تزئین شده است.
این موزه که در سال ۱۳۷۶ هجری شمسی افتتاح شد از دو بخش: هنر های معاصر و هنر کلاسیک و یا تاریخی ایران و جهان تشکیل شده است.
فلزکاری های لرستان، کارهای سرامیکی املش، آثاری مربوط به سرخ پوستان آمریکای شمالی و برخی از آثار هنری هنرمندان معاصر ایرانی نظیر: سهراب سپهری، ناصر اویسی،فرامرز پیلارام و همچنین آثار هنرمندان خارجی مانند: پیکاسو، مارک چگال و … را می توان در این موزه مشاهده کرد.
-
کتابخانه خصوصی
کتابخانه خصوصی کاخ نیاوران در بخش شرقی کاخ قرار گرفته است و در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی در زمینی به مساحت ۷۷۰ متر مربع در سه طبقه (ساختمانی دو طبقه با یک طبقه زیر زمینی) ساخته شده است که طراحی بخش های داخلی آن به سبک معماری مدرن ترکیبی با شیشه و سنگ و توسط عزیز فرمان فرمایان و چالز سریگنی انجام شده است.
این ساختمان شامل: اتاق مطالعه، فضای اختصاصی برای مسئول کتابخانه، کتابخانه ای در طبقه همکف، بخش سمعی و بصری کتابخانه و سرویس های بهداشتی و … می باشد. همچنین بخش عظیمی از طبقه زیرزمین به کتاب ها و نقاشی ها اختصاص داده شده است.
در این کتابخانه ۲۳ هزار جلد کتاب در زمینه هنر و ادبیات به دو زبان فارسی و فرانسوی وجود دارد که قدیمی ترین آن ها مربوط به قرن هفدهم میلادی می باشد.
از بخش های دیگر این کتابخانه می توان به مجموعه آثار هنری با بیش از ۳۵۰ اثر هنری اشاره کرد.
این موزه در سال ۱۳۸۳ هجری شمسی افتتاح شد و در معرض دید عموم قرار گرفت.
از بخش های دیگر این کاخ می توان به باغ پر درخت و سرسبز، موزه ماشین ها که ماشین های کلاسیک و قدیمی در آن نگه داری می شوند و موزه پارچه و لباس های سلطنتی که در بخش شمالی کاخ نیاوران قرار گرفته است، اشاره کرد.
منبع: سایت توریست های ایرانی